Grand Foulard – Pagina 5 – Gert-Jan van den Bemd

22 februari 2022

Echt?

Twee chic geklede mensen. Zij rookt een sigaret, hij een sigaartje. De vrouw kijkt in een dun boekje, met een gefascineerde, bijna schalkse blik. De man kijkt met haar mee en grinnikt. Waar kijken ze naar? Wat zien ze? Iets ondeugends, vermoed ik.

Ik twijfel. Is deze foto echt? Ik bedoel: geeft deze foto een spontaan moment weer, of is er sprake van enscenering? Ik ben geneigd om het laatste te geloven. Voor mij oogt de foto te mooi uitgelicht, te fraai van compositie, te perfect. En het stel lijkt zich totaal niet bewust van de fotograaf die nooit ver van hen af kan staan. De foto lijkt te mooi om echt te zijn.

Hij doet me denken aan de serie Un Regard Oblique van Robert Doisneau (1912-1994), een van de beroemdste straatfotografen uit het midden van de vorige eeuw. In 1948 verstopte Doisneau zijn camera in de etalage van een Parijse antiekwinkel en maakte een serie foto’s van de blikken van voorbijgangers op het vrouwelijk naakt in de etalage. Ook bij die serie heb ik zo mijn twijfels.

Robert Doisneau, *Un Regard Oblique*, 1948

Doisneau heeft een indrukwekkend oeuvre nagelaten. Hij was opvallend vaak op het juiste moment op de juiste plek. Je kan ook zeggen dat hij ontzettend veel geduld had en wachtte tot het juiste moment zich voordeed. Maar het is ook bekend dat hij ‘het moment’ af en toe een handje hielp, zoals met De Kus, zijn iconische foto Le Baiser de l’hôtel de ville uit 1950. Die opname was geen toevalstreffer, geen kwestie van het juiste moment op de juiste plaats. Hij liet twee acteurs-in-opleiding elkaar diverse malen zoenen tot hij de ultieme opname had gemaakt. Het resultaat is prachtig, maar helaas te mooi om echt te zijn.

Robert Doisneau, *Le Baiser de l’hôtel de ville*, 1950

20 februari 2022

Dreigend

Een foto maken kan iedereen, fotograferen is een stuk lastiger. Vroeger helemaal. Je had óf een fototoestel dat eenvoudig te bedienen was, maar vol gebreken zat, óf je had een camera die prachtige resultaten opleverde zolang je al die knopjes en instellingen maar kon doorgronden. En dan waren er ook nog allerlei regeltjes waaraan je je moest houden. Regeltjes over scherpte, scherptediepte, contrast en compositie die het plezier van fotograferen behoorlijk inperkten.

Nóóit tegen de zon in fotograferen, was zo’n regeltje. Veel fotografen gingen dus het omgekeerde doen, met een dreigende slagschaduw en een verontrust kijkende vriendin als resultaat. Zo is onbedoeld menig romantisch rendez-vous als onaangename ontmoeting de (foto)boeken in gegaan.

15 februari 202215 februari 2022

Humor (2)

Als je denkt: dit wordt grappig, valt het meestal tegen. Humor kun je niet aan zien komen. Juist niet. Humor overvalt je.

In 2001 zag ik John Kraaijkamp in De Huisbewaarder (The Caretaker) van Harold Pinter. Kraaijkamp was vooral bekend als komiek. En ik geef toe: zijn hoofd kon je ook moeilijk loskoppelen van de lach. Maar De Huisbewaarder is een serieus toneelstuk waarin weinig te lachen valt. Het stel achter me probeerde dat toch. Geleidelijk evolueerde hun geforceerde bulderlach tot een zwak gegrinnik. Na de pauze kwamen ze niet meer terug.

Waarschijnlijk werd deze foto tussen eind 1939 en begin 1940* gemaakt. Het begin van de Tweede Wereldoorlog. Ondanks of misschien wel vanwege de roerige tijden was er behoefte aan humor.

Ook ik moest om de foto lachen. Eerst hardop, daarna werd het een glimlach. En nog steeds moet ik glimlachen als er ernaar kijk, ook al weet ik wat erop staat. Soms werkt humor ook als je weet wat je te wachten staat.

Eigenlijk moet je dat niet doen, analyseren waarom iets grappig is, maar ik doe het toch. Volgens mij schuilt de humor hier niet in het kind dat zich als een volwassene gedraagt. Kinderen met een pijp of sigaret in hun mond vind ik meestal juist niet grappig. Het ligt er te dik op, de enscenering. Nee, de humor schuilt in de moeder, of beter gezegd: in de interactie met haar kind. Want juist haar doodserieuze blik – mijn kind rookt pijp en leest de Match, nou en? – is hilarisch.

*De datering baseer ik op het logo van Match, met een kapitale T. Het weekblad, dat voornamelijk op sport gericht was, had kort na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog een oplage van bijna anderhalf miljoen exemplaren en kostte twee francs. In juni 1940 stopte de uitgave. Drie jaar na beëindiging van de oorlog werd het tijdschrift weer uitgebracht, nu onder de naam Paris Match. Het logo kreeg een kapitale M en H. Het blad bestaat nog steeds, de oplage is met een miljoen afgenomen. Bij de datering ga ik ervanuit dat het tijdschrift niet jarenlang is bewaard en voor de foto tevoorschijn werd gehaald.

12 februari 202212 februari 2022

Zak

Een winkeldief, een crimineel, dat was mijn eerste gedachte. Dat komt door die korrelige foto, het beeld van een bewakingscamera. Pasgeleden zag ik op Facebook een vergelijkbare foto voorbijkomen: twee mannen en twee vrouwen, hun ogen achter zwarte balkjes. Het gezelschap was ‘vergeten’ om het all-you-can-eat-arrangement bij een Chinees-Indisch restaurant af te rekenen. De eigenaar gaf hen 24 uur de tijd om dat alsnog te doen, daarna zou hij de zwarte balkjes voor hun ogen verwijderen.

De man op de mupi heeft geen zwart balkje voor zijn ogen. Hij is goed herkenbaar, met z’n bril en krulsnor. Hij is dan ook geen winkeldief, ook al wordt hij gezocht. Bij Hornbach kocht hij 31 zakken cement. Een opvallend aantal. Het staat niet voor niets vetgedrukt. Wie koopt er nu 31 zakken cement? Dertig zakken, dat is logisch, maar waarom die ene extra zak? Maar daar gaat het niet om. Ook al staat het vetgedrukt.

Het gaat erom dat de man op de foto te veel heeft betaald. Kort nadat hij die 31 zakken kocht, verlaagde Hornbach de prijzen. Ik zou zeggen: dikke pech, maar Hornbach vindt het zielig voor die meneer en daarom zijn ze naar hem op zoek. Dan betalen ze het verschil terug. Wat aardig van Hornbach, zou je kunnen denken, maar ik vind het vooral verdacht.

Want waarom geeft Hornbach duizenden euro’s uit aan een mupi-campagne terwijl de man hooguit een paar tientjes van ze tegoed heeft? En hoezo weten ze zo zeker dat de man op de foto 31 zakken cement kocht? Ik weet niet hoeveel zakken hij op die kar heeft liggen – ik zie er maar twee – maar het zijn er zeker geen 31. Of hebben ze nog meer foto’s van die man? En hoe zit het eigenlijk met de privacy? Wordt er van mij ook een foto gemaakt als ik een rol duct tape heb gekocht? Hoelang bewaart Hornbach die foto? En kan ik – als zij de duct tape in prijs verlagen – ook ineens op allerlei mupi’s komen te staan omdat ze mij het prijsverschil willen terugbetalen?

Of is er stiekem toch meer aan de hand? Is de man met die bril en die krulsnor misschien tóch een crimineel? Heeft hij onder die 31 zakken cement kostbare decoupeerzagen, boormachines en grasmaaiers naar buiten gesmokkeld? Nee, Hornbach, die ‘laagste prijsgarantie die ook ná de aankoop geldt’… ik geloof er geen zak van.

10 februari 2022

Doorschieten

Kleurenfotografie bestaat al veel langer dan de meeste mensen denken. Al in 1848 (!) maakte de Franse natuurkundige Edmond Becquerel een kleurenopname van het spectrum van zonlicht. De foto, die in het Musée Nicéphore Niépce in Chalon-sur-Saône wordt bewaard, toont inderdaad een fraaie ‘regenboog’, ook al zijn de kleuren inmiddels wat vervaagd.

Het grappige is: Edmond wist zelf niet hoe hij dat voor elkaar had gekregen. Een paar jaar geleden hebben wetenschappers ontdekt dat bij elke kleur licht nanodeeltjes van andere grootten en in andere hoeveelheden in het lichtgevoelige zilverchloride worden gevormd.

Later kwamen er andere technieken om de kleuren vast te leggen en betere procedés om ze te fixeren. Maar het zou nog ruim honderd jaar duren voordat de consument met kleurenfotografie aan de slag kon. Tot die tijd had je voornamelijk zwart-witfoto’s die door steeds meer mensen saai werden gevonden. Dus hanteerden sommige fotografen niet alleen de camera, maar ook het penseel en de verfdoos. Het resultaat was niet zelden clownesk. Het inkleuren schoot een beetje door. Maar dat zie je vaker bij veranderingen.

7 februari 202214 februari 2022

Mislukt

Fotografie staat bol van de regeltjes. Plaats het onderwerp nóóit in het midden, bijvoorbeeld. In het midden is saai. Mensen die gevoel hebben voor compositie zetten het hoofdmotief op één derde van het beeld, dat is de regel. Westerlingen, vanwege hun van links-naar-rechts manier van kijken, plaatsen het onderwerp meestal rechts. Soms kan dat ook niet anders. Zoals bij deze ravijn. Of je moet aan de andere kant van de personen gaan staan, maar dan kom je in conflict met een andere regel: nóóit tegen de zon in!

Augustus 1950, Pic du Midi de Bigorre, Franse Pyreneeën.

In 1950 zag je het resultaat pas wanneer je al lang en breed thuis was en de foto’s bij de fotohandel ging ophalen. Soms viel dat mee, meestal tegen. Dankzij het manco dat parallax heet – het zoekerbeeld stemt niet overeen met het beeld dat door het objectief valt – staat een deel van de geportretteerde personen buiten het kader.

Ik vermoed dat de maker van de foto niet blij was met het resultaat, misschien werd erom gelachen. Ik vind de foto juist geslaagd. Ik voel de beklemming en de duizelingwekkende diepte die tegelijkertijd aantrekt en afstoot.

30 januari 2022

Bijvangst

De meeste foto’s die ik op het internet koop, komen op eigen kracht, ze ondersteunen elkaar. Soms heeft de bezorgde handelaar er iets ter versteviging bij gestoken, een saaie ansichtkaart of een extra foto die vanwege een beschadiging toch onverkoopbaar is.

Pasgeleden zat er een stukje karton achter mijn aanwinst, geknipt uit een verpakking voor ontbijtbiscuits. Dat kwam harder binnen dan de foto’s.

Het stukje verpakking meet slechts 10,7 bij 15,4 centimeter maar barst van de informatie. Ik zie een biscuit op een wit bord. Er is een stuk vanaf gebeten, waarschijnlijk om aan te geven dat het lekkere biscuits zijn, waar je direct je tanden in wil zitten, ook zonder beleg. Dat beleg – die lepel jam – ligt ernaast. ‘Serveersuggestie’, heet zoiets. De fotograaf heeft er ook een paar korenaren en wat losse zaden bij gelegd, verwijzend naar de gezonde ingrediënten. De blauwe bessen zijn decoratief. Op de plakrand van de verpakking staan symbolen voor de drukker, houvast voor de uitlijning van de drukpers en de kleurinstellingen. En dan staan er nog een paar obscure cijfers op het deel van de verpakking dat meestal verborgen blijft: de productiedatum en cryptische informatie voor de mensen van de fabriek.

De biscuits worden gemaakt door Epi d’Or voor Leclerc, ontdek ik op het internet. De oorspronkelijke doos bevatte 36 ‘biscottes’, verdeeld over twee zakjes. Er zitten ‘fibres’ in en ze hebben NURI-score C. Geen idee of dat goed is, maar op een schaal van A tot en met E lijkt het mij nogal gemiddeld.

Maar daar gaat het allemaal niet om. Met informatie heeft het niets te maken. De eerste aanblik van het stukje verpakking was voldoende om me honderden kilometers weg te slingeren, naar jaren terug. De hypermarché! Leclerc, Auchan, Carrefour, Intermarché… exotische namen voor fascinerende plekken die eigenlijk mijlenver afstaan van de dingen waar ik van hou: natuur, rust, cultuur. En toch gaat mijn hart sneller kloppen van zo’n megahal volgestouwd met eten, drinken, meubels, schoenen, kleding, sieraden, dvd’s, wit- en bruingoed, bloemen en planten, tuinartikelen en kunststof zwembaden.

Dankzij het kartonnetje zie ik mensen met hun enorme karren langs onmetelijk lange stellingen rijden, door de rayons met groenten en fruit, langs koelingen met barbecuepakketten, rieten manden met baguettes, vitrines met geschaafd ijs vol verse vis. Een rilling trekt over mijn rug, vanwege dat ijs en de airco die ervoor zorgt dat het er in de zomer soms vijftien graden kouder is dan buiten. Maar de meest krachtige sensatie is de geur, een aroma van toeristenzweet, knoflookmonden, overrijpe camembert, schrale wijn, plastic douchegordijnen, wasverzachter en versgemalen koffie. Die geur is niet te koop. Heel af en toe krijg ik hem cadeau, dankzij een kartonnetje.

26 januari 2022

Spiegelen

Spiegelsoof Pieter Vastbinder zal het met me eens zijn als ik beweer dat opvoeden voor een groot deel uit spiegelen bestaat. Kijk maar naar de jongen rechts. Gegarandeerd imiteert hij zijn vader die in een gekke bui zijn buik vacuüm zuigt en zijn borstkas laat zwellen. De moeder van de jongen moet erom glimlachen, maar als een boerin met kiespijn. Ze weet dat het origineel steeds minder op het spiegelbeeld is gaan lijken. Over niet al te lange tijd draaien de rollen om, en wordt de jongen het origineel. Helaas spiegelen veel ouders zich niet aan hun kinderen.

24 januari 2022

De boom in

Vrouw in boom — Fotocollectie Grand Foulard

Ik zie ze eigenlijk nooit, vrouwen in bomen. Maar als je af mag gaan op de foto’s, was het in de jaren vijftig vrij gebruikelijk. Ik heb er een paar van in mijn collectie. Geen fantastische opnamen, helaas, want die zijn door mijn Duitse concullega Jochen Raiss ingepikt. Hij heeft een indrukwekkende verzameling bij elkaar gesprokkeld waarmee hij met gemak twee boeken kon vullen: ‘Frauen auf Bäumen’ uit 2016 en ‘Mehr Frauen auf Bäumen’ uit 2017.

Waarom deden die vrouwen dat?

Van kinderen kan je zoiets verwachten: op jonge leeftijd verken je je grenzen, word je uitgedaagd, wil je erbij horen, overwin je je angsten. Maar waarom zou een jonge vrouw, vaak in nette kleren, zich langs een knoestige stam en een wirwar van takken naar boven wurmen? En nog een raadsel: klom de vrouw eerst die boom in, en kwam haar man, verloofde, vriend toen op het idee om haar te fotograferen? Of was er eerst het fototoestel en kwam daarna pas de gedachte op om eens gek te doen en een boom in te klimmen? Is de foto oorzaak of gevolg?

Volgens fotojournalisten moet ik er niets seksueels achter zoeken, maar volgens mij is het dat juist wél. Hoe zou je anders kunnen verklaren dat na de seksuele revolutie vrijwel geen enkele vrouw meer de boom in klimt?

17 januari 2022

Op weg

Een half jaar na de begrafenis ging hij op reis. Te snel? Misschien, maar de liefde trekt zich niets aan van de tijd, of van normen en waarden.

Maar nu, halverwege, sloeg de twijfel toe. De keuze om dat klere-eind weer terug te rijden, leek even onaantrekkelijk als de reis vervolgen. Blijven waar hij was, leek nog de beste optie.

Hij schoot de snelweg af, zogenaamd om te tanken, maar de benzinemeter was nauwelijks van ‘max’ geweken. Bij het tankstation kocht hij chips in een kartonnen koker, naturel, want van paprika ging hij uit z’n mond stinken – Dus eigenlijk had hij de beslissing al genomen, besefte hij – en een flesje spa blauw.

Toen hij vanochtend vertrok had hij zich voorgenomen om ergens te gaan lunchen. Niet in een of ander ranzig wegrestaurant, maar in een pittoresk dorp, als voorschot op komende week. Vanochtend leek dat nog een heerlijk vooruitzicht, nu was alle eetlust verdwenen.

Het motregende, dus bleef hij in de auto zitten terwijl hij de chips een voor een vermaalde en met slokjes water wegspoelde. Op de parkeerplek naast de zijne deed een echtpaar besmuikt rek- en strekoefeningen bij hun Skoda. Een vrouw in een vuurrood joggingpak opende met het uiterste topje van haar wijsvinger het deksel van een afvalbak om een luier weg te gooien. Een man liet zijn chihuahua uit aan een veel te grote rollijn. Het waren het soort taferelen die hij elk jaar zag, maar deze keer voor het eerst alleen, zonder Emma. Vroeger hadden ze om dergelijke observaties gelachen, nu benadrukten ze zijn gemis.

Hij startte de motor. Volgens het navigatiesysteem nog tweehonderdzesentachtig kilometer. Drie uur en twaalf minuten, vanwege de bochtige binnenwegen in het laatste stuk.

‘Ik gá gewoon,’ zei hij tegen zichzelf. Maar het duurde nog tot ver voorbij het eerste tolpoortje dat zijn uitgesproken beslissing ook een gevoel werd, alsof de rood-witte slagboom niet alleen de weg terug, maar ook zijn verleden moest afsluiten.

Daarna ging het beter. Tijdens de laatste vijftig kilometer repeteerde hij opgewekt haar naam: Lisa, Lisa, Lisa. Tot hij zich realiseerde dat hij niet meer zeker wist of je Lisa met een s of een z schreef. En toen kwam ook de twijfel over de kleur van haar ogen, de geur van haar huid, de smaak van haar mond. Bij een witgepleisterd huis hield hij stil.

‘Bestemming bereikt’. Maar zo voelde het niet.