‘Femme boit un verre’. Zo omschreef de Franse handelaar de foto die ik van hem kocht. En inderdaad, meer is het niet: een vrouw drinkt een glas, vermoedelijk water uit de kraan waar een flexibel verlengstuk aan is bevestigd. Niks bijzonders, ze had gewoon dorst.
Ze staat in een eenvoudige keuken, met een geiser, daarboven een provisorische afzuigkap voor de verbrandingsgassen, een planchetje met toiletartikelen en een ronde spiegel, een theedoek en een afdruiprek. Een eenvoudige keuken, een eenvoudige handeling, een alledaags tafereel, maar juist dát maakt de foto zo bijzonder.
Uit de verzameling ‘Wijzende mensen’, fotocollectie Grand Foulard
Op oudere foto’s zie je het regelmatig: mensen die ergens naar wijzen. Volstrekt zinloos. Wat blijkbaar onze aandacht verdient, ligt buiten de foto en zal altijd een mysterie blijven.
Uit de verzameling ‘Wijzende mensen’, fotocollectie Grand Foulard
Of die dwaze wijsvinger wijst iets aan wat we toch al zien.
Uit de verzameling ‘Wijzende mensen’, fotocollectie Grand FoulardUit de verzameling ‘Wijzende mensen’, fotocollectie Grand FoulardUit de verzameling ‘Wijzende mensen’, fotocollectie Grand Foulard
Waar kwam dat wijzen vandaan? Was het een afleidingsmanoeuvre? Een vorm van bescheidenheid? Kijk daar, kijk niet naar mij?
Op moderne foto’s wijst bijna niemand meer. Niet omdat we tot inzicht zijn gekomen dat wijzen nogal stompzinnig is. We zijn eraan gewend geraakt om onszelf centraal te stellen. Hier ben ik. Kijk niet weg, kijk naar mij.
Een gebaar van niks, hooguit twaalf centimeter wordt ermee begrensd, maar de gevolgen zijn dat allerminst.
De Berlijn Crisis. Dean Rusk (L), minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten, en Andrej Gromyko, minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie, ontmoetten elkaar voor overleg op 22 september 1961 in het Waldorf Astoria Hotel in New York. Korte tijd later werd gestart met de bouw van de Berlijnse muur.
Fotocollectie Grand Foulard
Ik kom het gebaar opnieuw tegen, op een andere foto in mijn collectie. De afstand tussen de vingertoppen lijkt iets gegroeid. De andere vrouw kijkt verrukt. Waar dit gebaar toe heeft geleid is niet bekend.
Vrouw in fotocabine, jaren dertig, Italië, collectie Grand Foulard.
Vroeger kon je een fotogeniek persoon onderscheiden van een fotoschuw mens door de hoeveelheid gelaatsuitdrukkingen die iemand in huis had. Een echt fotomodel kon op commando lachen, huilen, serieus, boos of angstig kijken. Gewone mensen daarentegen – toen en nu – hebben vaak maar één blik: ze grijnzen of kijken strak voor zich uit, of ze nu op een trouwfeest of een begrafenis zijn.
Hedendaagse fotomodellen kijken ook vaak maar op één manier: emotieloos. Jullie kunnen allemaal dood neervallen, zo’n blik. Hun invloed op gewone stervelingen is enorm. Knappe jongen die het voor elkaar krijgt om z’n puberdochter of -zoon op een foto te laten (glim)lachen. Maar het kan erger: een paar jaar geleden struikelde je over de wannabee fotomodellen en bloggers met een duckface. Helemaal uitgebannen is die blik overigens nog steeds niet.
Nee, dan deze vrouw. Bij elke waarschuwingssignaal van de fotocabine trok ze een ander gezicht. En elke keer resulteerde dat in een prachtige foto. Dat vond ze waarschijnlijk zelf ook, of de geliefde aan wie ze de foto’s gaf. Hij of zij versneed ze niet tot losse opnamen, maar liet het strookje intact, als bewijs van haar vele gezichten en haar veelzijdigheid.
Schrale troost: de vrouw met de oneindig lange benen heet Odette Michel. In 1953 deed ze voor Zwitserland mee aan de Miss World verkiezing in de Lyceum Ballroom in Londen.
Fred Walter Smigelski (14) toont waar hij zijn 11-jarige schoolvriend vermoordde. Fotocollectie Grand Foulard
12 september 1947.
De 14-jarige Fred Walter Smigelski uit New Jersey wurgde zijn 11-jarige schoolvriend Jacky Preston met een leren riem. Fred liet het lijk achter in een verlaten pakhuis. Vervolgens stuurde hij de ouders van de vermoorde jongen een briefje waarmee hij om 1.000 dollar losgeld vroeg.
De moeder van Fred vond een kopie van het briefje in zijn broekzak, waarna zijn vader hem naar de politie bracht. Daar bekende Fred de moord. Als reden gaf hij op dat hij zijn omgeving wilde tonen dat hij geen mietje is – ‘He was no sissy’. Van zijn moeder moest hij steeds denigrerende klusjes doen – stof afnemen, afwassen. Het doden van zijn 11-jarige vriend gaf hem het gevoel dat hij dominant was.
Zijn advocaten probeerden hem volgens het jeugdrecht te laten berechten, maar volgens een vergelijkbare zaak uit de jaren dertig had hij de ‘age of reason’ bereikt. Een jarenlang gehakketak begon. Niemand wist wat je met een jongen als Fred moest beginnen.
16 juli 2020.
De twee 15-jarige jongens die op 16 december 2019 een 64-jarige man in Hoofddorp doodstaken en beroofden van honderd euro, worden veroordeeld tot tien maanden jeugddetentie. Ze moeten zich ook laten behandelen. De PIJ-maatregel wordt voorwaardelijk opgelegd.
De weduwe van het slachtoffer wil dat het maatschappelijk probleem wordt besproken, anders is de dood van haar man helemaal voor niets geweest. Maar niemand weet wat je met die twee jongens moet beginnen.
Secretaresse achter typemachine, circa 1930, fotocollectie Grand Foulard
Haar Remington Noiseless Typewriter #6 – dat ‘noiseless’ mag je met een korreltje zout nemen – werd vanaf 1925 in Middletown, Connecticut gemaakt. Een revolutionair apparaat. Vandaar dat rondje dat onderaan het bureau aan een draad bungelt. Het borgt de typemachine aan het houten blad om te voorkomen dat de Remington wordt gestolen of zonder toestemming naar een ander kantoor verhuist. Volstrekt overbodig: bij zo’n secretaresse laat je dat wel uit je hoofd.
Picknick in de natuur, 1932, fotocollectie Grand Foulard
Ik noem het dan wel een picknick, maar waar zijn de stokbroden, de salades, de kazen en de wijn? Een groezelige deken, meer is er niet. Echt vrolijk wordt er ook niet gekeken, maar dat was in die tijd misschien niet gebruikelijk.
Wat de foto verontrustend maakt, zijn dat meisje en die man in de achtergrond. Huilt ze? Wie is die man die haar vastpakt? Hij lijkt op te doemen uit de struiken, of wil hij daar juist tussen verdwijnen?De anderen lijken zich niet bewust van het mogelijk drama dat zich achter hen afspeelt. Is dit de laatste foto waarop het meisje is te zien, kort voordat ze spoorloos verdween en hun leven in een hel veranderde? Staat er daarom op de achterzijde in potlood geschreven: souvenir de la jeune?
Foto op Agfa Lupex papier, jaren 40, collectie Grand Foulard
Die witte schoenen….
Ik moest meteen aan Meret Oppenheim denken. Zij bond dergelijke schoenen met vliegertouw bijeen en plaatste ze op een zilveren ovale schaal: Ma gouvernante – My Nurse – Mein Kindermädchen.
Meret Oppenheim was een Duitse kunstenares (Berlijn, 1913 – Bazel, 1985). Haar werk wordt geschaard onder het dadaïsme en surrealisme. Mein Kindermädchen barst van de seksuele verwijzingen. Heel direct: de schoenen staan voor voeten- en schoenenfetisjisme. Het samenbinden is een verwijzing naar bondage. De omgekeerde schoenen zijn symbool voor onderwerping. De opening tussen de schoenen verwijst naar de vagina, dus het opgediende ‘gerecht’ staat voor orale seks. De witte schoenen zijn smoezelig: hoer versus maagd.
Het werk werd in 1936 tentoongesteld. Het publiek was geschokt en het werk werd door een bezoekster van de tentoonstelling in Parijs vernield. Meret maakte een nieuwe versie die zich nu in het Moderna Museet in Stockholm bevindt.
Met die achtergrond lukt het me niet om onbevangen naar deze foto te kijken.
O ja, op de achterzijde van de foto staat een stempel van een opticien in Lörrach, een kleine stad in het zuidwesten van Duitsland. Slechts twaalf kilometer ervandaan ligt Bazel, de stad waar Meret Oppenheim overleed…
Voor veel westerlingen zijn Aziaten één pot nat. ‘When you’ve seen one, you’ve seen them all.’
Onderzoekers van de universiteiten van Glasgow en Fribourg hebben aangetoond dat neuronen in het brein weinig moeite doen om de gezichten van mensen van een ander ras uit elkaar te houden. Die bevinding is vooral van belang in de rechtszaal: de ooggetuigenverklaring van een Amsterdamse taxichauffeur tegen een Chinese zakenman zou wel eens heel onbetrouwbaar kunnen zijn. Niet vanwege eventuele racistische motieven, maar door gebrek aan onderscheidend vermogen.
Maar waarom letten we niet beter op wanneer we iemand van het mongoloïde ras op straat tegenkomen? Dat heeft volgens mij met gemakzucht te maken. Ondanks onze bonte samenleving, hebben de meeste westerlingen nauwelijks directe relaties met Aziaten. Het is dus voldoende om op basis van een paar opvallende kenmerken (huids- en haarkleur, vorm van de ogen) de conclusie te trekken: dat is een ‘Chinees’. Het heeft geen toegevoegde waarde om de ander te herkennen. Zuiver luiheid dus: even snel een ‘etiketje’ plakken, want dat voorkomt onnodige hersenactiviteit.
Een dergelijke nonchalante selectie is echter onvoldoende om de individuen van het eigen ras te bestempelen. Het is namelijk essentieel dat we onze baas niet aanzien voor de buurman, of onze beste vriendin voor de vrouw van de bakker op de hoek. Het eigen ras moet dus nauwkeuriger worden bestudeerd om te voorkomen dat we sociale blunders begaan.
Ons treft niet alle blaam: andersom schijnen Aziaten ons ook niet uit elkaar te kunnen houden. Voor hen lijken alle Nederlanders op Linda de Mol, of op Paul de Leeuw. Tja, in dat geval mag je wel stellen dat de multiculturele samenleving is mislukt.
